Evcil Hayvanlarda Zehirlenme: Belirtileri, İlk Yardım ve Doğru Müdahale

Zehirlenme Nedir?

Zehirlenme; bir hayvanın vücuduna toksik (zararlı) bir madde girmesiyle, ağız yoluyla, solunum yoluyla veya deriden temasla, sağlık üzerinde olumsuz etkilerin ortaya çıkmasıdır.
Ev ortamında kullanılan kimyasallar, insan gıdaları, ilaçlar, pestisitler, bitkiler ve temizlik ürünleri gibi birçok unsur evcil hayvanlar için tehlike oluşturabilir.

Türkiye’de yapılan araştırmalarda, evcil hayvanlarda (özellikle köpeklerde) zehirlenme vakalarının önemli bir kısmı pestisitler, bitkisel zehirler ve ilaçlar kaynaklıdır. DergiPark+1  Bu da “ev içi tehlikeler”in küçümsenmemesi gerektiğini gösteriyor.

Belirtiler: Ne Zaman Şüphelenmeliyiz?

Zehirlenmenin belirtileri toksinin türüne, alınan miktara, hayvanın ağırlığına ve türüne göre değişebilir. Aşağıdaki bulguların biri ya da birkaçı varsa, zaman kaybetmeden veteriner hekime başvurulmalıdır:

• Kusma ya da ishal; bazen tam tersi olarak dışkılayamama 
• Ağızda aşırı salya veya köpürme 
• Titreme, kas seğirmesi, nöbet 
• Hızlı ya da düzensiz kalp atımı; nefes alma zorluğu 
• Aşırı susama ya da idrar miktarında değişiklik 
• Halsizlik, uyuşukluk, dengede duramama 
• Diş eti veya dudak içi bölgede renk değişimi (soluk, sarı, morumsu) 
• Ani davranış değişikliği (saklanma, kaçma eğilimi, bilinç bulanıklığı) 
• Deride kızarıklık, yanık izi, patide reaksiyon 

Kedi ve köpekler bu tür durumları farklı biçimlerde gösterebilir; örneğin kedi sessizleşmiş olabilir, normalden daha az yemiş olabilir. Bu tür “küçük değişiklikler” bile dikkat edilmesi gereken işaretlerdir. Türkiye’de yapılan literatürde, evcil hayvanlardaki zehirlenmelerin tanı ve müdahale açısından sorunlu olduğu vurgulanmaktadır. Türkiye Klinikleri

Türkiye’de Evcil Hayvanlarda Sık Görülen Zehir Kaynakları

Gıda Kaynaklı Zehirlenmeler

• Çikolata: Köpeklerde “teobromin” ve kafein içerikleri nedeniyle ciddi risk taşır. 
• Soğan, sarımsak, pırasa: Kan hücrelerine zarar vererek anemia yapabilir. 
• Üzüm ve kuru üzüm: Köpeklerde böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilir. 
• Xylitol içerikli şekerler/sakızlar: Köpeklerde kan şekeri düşüklüğü ve karaciğer hasarı oluşturabilir.
  Türkiye’de yapılan bir derlemeye göre evcil hayvanlarda bitkisel zehirlenmeler de önemli bir yer tutmaktadır. veteriner.fusabil.org 

Kimyasal ve Temizlik Maddeleri

• Antifriz (etilen glikol): Böbrekleri hızla tahrip edebilir. 
• Fare ve haşere zehirleri (rodentisitler): Kanın pıhtılaşmasını engelleyebilir, iç kanama riski çıkarabilir. 
• Temizlik ürünleri ve çözücüler: Yanma, solunum zorluğu gibi akut etkiler yaratabilir. 
• Ev bitkileri: Türkiye’de yüzlerce zehirli bitki türü vardır; ev ortamında kedi ve köpekler için risk oluşturabilir. Evcil Hayvanlarda Zehirli Bitkiler ve Türkiye’deki Dağılımları

İlk Yardım: Ne Yapılmalı?

Zehirlenme şüphesi varsa, hızlı ve doğru adımlar atmak kritik öneme sahiptir. Aşağıdaki liste, evde yapılabilecek ve yapılmaması gerekenleri içerir; fakat asla veteriner müdahalesinin yerine geçmez.

Yapılması Gerekenler

1. Sakin olun; hayvan stres altında olabilir, kalp atımı hızlanmış olabilir. Hayvanı sakin bir ortamda tutun. 
2. Toksin kaynağını uzaklaştırın; hayvan hâlâ maddelere erişiyorsa güvenli bir şekilde erişimini kesin. 
3. Toksin ya da maddeyi tanımlamaya çalışın; ambalaj, şişe, erişilmiş bitki bulunuyorsa saklayın. Veteriner için çok yardımcı olur. 
4. Veterineri arayın. Türkiye’de kayıtlı veteriner klinikleri veya Tarım ve Orman İl/İlçe Müdürlükleri yönlendirme sağlayabilir. 
5. Su içmesine izin verin ama kusturmaya çalışmayın; bazı maddeler için kusturma daha çok zarar verebilir. 
6. Cilde temas varsa ılık suyla nazikçe yıkayın. 
7. Hayvanın davranışını, nabzını, nefes alışını gözlemleyin. 

Yapılmaması Gerekenler

• Bilinçsiz şekilde kusturma uygulaması yapmayın. 
• İnsan ilaçları vermeyin. 
• Durumu hafife almayın – her dakika önemlidir. 

Veteriner Kliniğinde Neler Yapılır?

Veteriner hekime ulaşıldığında şu müdahaleler yapılabilir:

• Klinik muayene ve gerekli laboratuvar testleri 
• Aktif karbon uygulaması (zehrin emilimini azaltmak için) 
• Gerekirse mide yıkama veya lavman 
• Damar yolundan sıvı tedavisi 
• Gerekirse yoğun bakım desteği (karaciğer, böbrek yetmezliği vb riskler için)
  Türkiye’de evcil hayvanlarda zehirlenme vakalarının erken müdahale ile iyileşme oranlarının arttığı araştırmalarla destekleniyor. DergiPark 

Önleme: En Etkili “Tedavi”

Zehirlenme riskini sıfırlamak mümkün olmasa da büyük ölçüde azaltabiliriz:

• İlaçlar, temizlik malzemeleri, pestisitler evcil hayvanların erişemeyeceği yükseklikte kapalı dolapta tutulmalı. 
• Çikolata, üzüm, sarımsak gibi gıdalar hayvanlardan uzak tutulmalı. 
• Ev içi zehirli bitkiler biliniyorsa kaldırılmalı ya da güvenli hale getirilmeli. 
• Atıklar ve çöp kapları hayvan erişiminden uzak tutulmalı. 
• Bahçede kullanılan kimyasallar ve gübreler kapalı muhafaza edilmeli. 
• Hayvanınızın rutin veteriner kontrolleri aksatılmamalı; davranışındaki değişiklikler göz ardı edilmemeli. 

Sonuç

Evcil hayvanlarımız bizimle birlikte bir yaşam paylaşıyor; ancak onların metabolizması ve duyarlılıkları bizimkinden farklı. Zehirlenme anı her zaman beklenmeyebilir ve sonuçları ciddi olabilir. Bu nedenle:

• Belirtileri iyi tanımalı, 
• İlk yardımı doğru zamanlamalı, 
• Veteriner hekime vakit kaybetmeden ulaşmalı, 
• Önleyici tedbirleri aksatmamalıyız. 

Unutmayın: erken müdahale edilen bir zehirlenme vakasında iyileşme şansı oldukça yüksektir.

Vetirix Kliniği’nden Bilgilendirme

Şüphe duyduğunuz her durumda, Vetirix kliniğimiz yanınızda. Acil müdahale, zehirlenme şüphesi olan hayvanlar için 7/24 ulaşılabilir ve uzman veteriner hekimlerimiz modern ekipmanlarla hizmet verir. Detaylı bilgi ve randevu için: https://vetirix.com/